Terugblik: workshop Luis in de pels

Zaterdag 9 december kwamen we bij elkaar bij De Gortmeule voor de workshop Luis in de pels. Een luis in de pels stelt kritische vragen, neemt met een simpel antwoord geen genoegen en steekt diens mening niet onder stoelen of banken. Dat werd deze middag dan ook goed geoefend. In vier workshops leerden de deelnemers van kritische burgers in onze gemeente hoe zij te werk gaan en waarom zij dat belangrijk vinden.

Een korte terugblik op deze geslaagde middag, met (op veler verzoek) fragmenten van enkele workshops om na te lezen. Onderaan vind je foto’s.

Wat is activisme?
Lotte Spreeuwenberg trapte de workshop af met een lezing over activisme en polarisatie. Activistisch bezig zijn kan op verschillende manieren, stelde ze. Activisme is jezelf open stellen voor nieuwe kennis, maar activisme is ook anderen helpen hetzelfde te doen: door aandacht te vragen voor belangrijke onderwerpen of groepen. Lotte verwees daarbij naar haar boek Liefde en revolutie, waarin ze beschrijft hoe activisten strijden tegen twee dingen: onverschilligheid en onwetendheid. ‘Activist’ is dus best een breed begrip, waarmee iedereen zich zou kunnen identificeren: “Een activist kan de straat op gaan, maar kan ook thuis stukjes schrijven. Een activist kan zich vastketenen aan het NGB, maar ook lesgeven over klimaatverandering in het buurtcentrum. Een activist kan een bedrijf voor de rechter slepen, maar kan ook thuis boeken en artikelen lezen waarmee een nieuwe wereld voor diegene open gaat”, aldus Lotte. Meedoen aan een workshop Luis in de pels, bleek dus eigenlijk ook wel activistisch.

Woo-watte?
Vervolgens werden Andries Brantsma en John van Dooren geïnterviewd over hun ervaringen met het indienen van een Woo-verzoek (voorheen Wob-verzoek). ‘Woo’ staat voor Wet open overheid. Andries legde uit dat je zo’n verzoek doet om te onderzoeken of de overheid zich aan haar eigen regels houdt en om misstanden te ontdekken. Beiden deden al Woo-verzoeken rondom Californië, Greenport, varkenshouderijvergunningen en (niet) integere wethouders en hebben daar belangrijke informatie mee vrijgespeeld. Dat je die informatie ook daadwerkelijk krijgt is niet vanzelfsprekend. John vertelde dat hij vaak maar enkele stukken krijgt, of dat er teveel is zwartgelakt. Het is dus best een tijdrovende procedure, zo’n Woo-verzoek indienen. Niet alleen voor de indiener, ook voor het ambtenarenapparaat. Er moet dus wel echt een doel achter zitten, gaven Andries en John aan. Toch werden we ook aangemoedigd: in principe kan iedereen een Woo-verzoek indienen door een brief te schrijven aan de gemeente.

Solidariteit
Na een pauze met heerlijke zelfgebakken vlaai van Fien Hoeijmakers, nam Kiona Derix het stokje over met een lezing over waarom zij als kritische burger in actie komt. Ze sprak over het opkomende rechtsextremisme, waarbij ‘de Ander’ getransformeerd wordt tot een gemakkelijke zondebok. Kiona: “De rechten van vluchtelingen, ongedocumenteerde mensen, moslims, mensen van kleur, vrouwen.. de rechten van een overgroot deel van de bevolking worden bedreigd. En dat terwijl deze rechten niet vanzelfsprekend zijn. Het zijn rechten die zijn vergaard door te strijden, in opstand te komen, en dus moeten we scherp blijven. We moeten onze mensenrechten niet voor lief nemen, we moeten ze blijven toetsen en actief blijven beschermen.”

Om dit te kunnen doen is het volgens Kiona belangrijk om elkaar te blijven ontmoeten, en open te staan voor elkaar: “Durf je mensen buiten je kring op te zoeken? Mensen die een heel ander leven hebben dan jij? Durf je naar ze te luisteren, écht te luisteren? En durf je dan daarna in de spiegel te kijken? De confrontatie met jezelf aan te gaan, af te stappen van bepaalde gewoontes of denkpatronen, durf je je privileges te tellen? En durf je dan de verantwoordelijkheid te nemen die hoort bij je privileges? Ik geloof dat dit mijn grootste drijfveer is tot activisme. Solidariteit voelen, de verbanden zien, je verantwoordelijkheid nemen, je privileges tellen en opkomen voor de mensen die in de marges verdwijnen.”

Kiona gaf ons ook nog advies: “Vind een vorm van activisme die bij jou past. Ga één keer per week op bezoek bij je eenzame buurman, geef af en toe bijles op een school voor vluchtelingen, zamel kleren in, schrijf een brief naar de gemeenteraad, ga op de A12 zitten, ga in discussie met je collega. Dit zijn allemaal vormen van activisme, en ze zijn allemaal nodig en belangrijk. Zoek wat bij jou past, kies waar jij je goed bij voelt, maar laat je stem horen en kom in actie, want de stille meerderheid is echt veel te stil.”

Ze sloot af met een prachtige boodschap: “Met terugwerkende kracht snap ik ook waarom ik boos werd als volwassenen tegen me zeiden dat ik in mijn eentje de wereld niet kon redden. Ze pakten iets van me af. Namelijk hoop. Hoop dat het beter kan, dat het anders kan. En dat terwijl deze wereld zoveel radicale hoop nodig heeft. Maar juist als je jezelf openstelt voor anderen en voor de wereld om je heen, juist als je een actieve houding aanneemt, zul je overal hoop vinden. Je gaat gelijkgestemden vinden, mede-vrijwilligers, mensen die een poster ophangen of soms gewoon een kaarsje aansteken, of misschien sta je ook een keer op de Dam, met tienduizend mensen om je heen die zowel de hoop als het verdriet met je delen. Het kan wel zijn dat je je gaandeweg – net als ik – gaat beseffen dat je inderdaad in je eentje de wereld niet kunt redden. Maar in ruil daarvoor zal er nog een veel mooier besef op je neerdalen, namelijk dat we misschien samen, in solidariteit, de wereld wel kunnen redden.”

Tien vormen van constructief stoom afblazen
Wim Moorman sloot de middag af met de Stoomcursus stoom afblazen. We maakten kennis met de ‘houwe-wiel-methode’ en werden aan het werk gezet. Wims bijdrage kun je hieronder in zijn geheel teruglezen. Het was een erg geslaagde en leerzame middag!

Stoomcursus stoom afblazen (door Wim Moorman)

Een stoomcursus betekent géén lange introducties of voorstelrondjes en géén tijd voor nuances of verdieping. Daarvoor is een seminar of iets vergelijkbaars een meer geëigend middel. Een stoomcursus betekent: meteen aan de slag!

I – In Het Uur, een podcast van de NRC, sprak Pieter van der Wielen (18-11-2023) met Eva Rovers, kunsthistorica, schrijver en hartstochtelijk pleitbezorger voor burgerberaden. Rovers zegt daarin een aantal dingen over boze burgers die mij uit het hart zijn gegrepen:

• ‘Politici hebben best een vertekend beeld van inwoners. Want wie zijn degenen die ze tegenkomen? Dat zijn toch vaak de mensen die naar een inspraakavond komen en heel erg boos zijn. Of degenen die zich op social media op niet al te enthousiaste wijze uiten.’
• ‘Ik denk dat in iedere boze burger ook een hele betrokken burger zit.’
• ‘De manier waarop zorg van inwoners nu geuit wordt, is heel vaak woede omdat mensen zich super machteloos of gefrustreerd voelen. Maar als je apathisch bent en echt geen enkele interesse in de samenleving hebt, dan word je ook niet boos. Dus in die woede, in die boosheid, zit iets dat je als politicus moet durven koesteren, dat je moet durven vertrouwen.’
• ‘Omarm die boosheid en durf er inderdaad op te vertrouwen dat als je mensen vertrouwt en ze de ruimte en de tijd geeft – en ze vooral serieus neemt – dat mensen dan ongelooflijk bereid zijn jou te helpen.’
• ‘Ik denk dat boosheid en woede een heel gezonde emotie is voor verandering.’
• ‘Alle grote maatschappelijke ontwikkelingen zijn uit woede voortgekomen: vrouwen die geen stemrecht hadden, burgerrechtenbewegingen, klimaatprotesten.’
• ‘Als je niet de mogelijkheid hebt om die woede vervolgens om te zetten in iets constructiefs, dan blijft het woede en dan wordt het frustratie en cynisme en noem het maar op.’

Voor mij zitten hier vier kernzinnen in:

1. ‘Ik denk dat in iedere boze burger een betrokken burger zit.’
2. ‘In die die boosheid, zit iets dat je als politicus moet durven koesteren, dat je moet durven vertrouwen. Omarm die boosheid.’
3. ‘Ik denk dat boosheid een heel gezonde emotie is voor verandering.’
4. ‘Als je niet de mogelijkheid hebt om die woede vervolgens om te zetten in iets constructiefs, dan blijft het woede en dan wordt het frustratie en cynisme en noem het maar op.’

II – Boosheid omzetten in iets constructiefs
Voor nu wil ik graag voortborduren op die laatste zin van Eva Rovers: geen frustratie en cynisme, maar je boosheid en woede omzetten in iets constructiefs. Dus niet zomaar stoom afblazen, maar constructief stoom afblazen. Dat betekent niet zomaar wat gaan schelden. Dat betekent ook niet een steen door een ruit van het gemeentehuis gooien, zoals Wiel Houwen (‘Houwe Wiel’) in 1975 in Horst deed. Maar hoe doe je dat dan wel, constructief stoom afblazen? Kort en snel wil ik u inwijden in tien vormen van meer of minder constructief stoom afblazen:

1. ingezondenbrieverisme, bloggerisme, facebookerisme (niet te verwarren met reaguurderisme)
Een van de meest beoefende vormen van constructief stoom afblazen is denk ik de woede van je af schrijven in een ingezonden brief, een opiniestuk, een column, op je blog of op je Facebookpagina. Bij mezelf werkt dat altijd erg goed: iets opschrijven functioneert voor mij als een echte uitlaatklep. Ik ben er ook heilig van overtuigd dat je invloed kunt hebben met stoom afblazen door te schrijven, al is die invloed niet altijd tastbaar. Waar je wel voor moet uitkijken is het daar-heb-je-hem-weer-effect, want dat zorgt voor het ik-weet-het-nu-wel-effect.

2. insprekerisme
Inspreken in de gemeenteraad is ook een vorm van constructief stoom afblazen. En ook nog eens een democratisch middel bij uitstek. Maar het is óók een democratisch zoethoudertje bij uitstek: er wordt naar je geluisterd, ze nemen het voor kennisgeving aan, ze gaan over tot de orde van de dag en je hoort er vervolgens nooit meer iets van. Zo gaat het niet altijd, maar wel vaak. En dan is deze vorm van stoom afblazen uiteindelijk toch vooral frustratiebevorderend en daarmee juist stoomopwekkend.

3. handtekeningenlijstisme
Handtekeningen ophalen om duidelijk te maken dat je iets wilt of juist niet wilt is een heel constructieve vorm van stoom afblazen. Het aantrekkelijke ervan is ook dat je het samen doet, het is een vorm van collectief stoom afblazen. Ook niet weg: het overhandigen van de opgehaalde handtekeningen genereert bijna altijd publiciteit. Maar uiteindelijk ligt ook bij handtekeningenlijstisme frustratie op de loer. Beste lokale voorbeeld daarvan is de handtekeningenactie in 1972 voor behoud van het vier jaar eerder geopende ziekenhuis in Horst.
Daarvoor werden tienduizend (!) handtekeningen opgehaald, maar toch werd het ziekenhuis enkele jaren later gesloten.

4. veelzijdigargumentisme
Veelzijdigargumentisme is stoom afblazen door op basis van argumenten op verschillende manieren telkens maar weer uitleggen waarom iets verkeerd is of anders moet. Ik kan dat het beste uitleggen aan de hand van een voorbeeld. Een jaar of vijftien geleden wilde de gemeente gebouw Mooren (‘de Twin Towers’) in Horst afbreken. ‘Dat nooit’, zeiden we met een paar Horstenaren. We schreven brieven naar de gemeente, we publiceerden stukjes in De Echo (ja, die bestond toen nog) en we organiseerden een forumavond in Cambrinus (ja, dat bestond toen nog). Daarna zei verantwoordelijk wethouder Leon Litjens: ‘Jullie argumenten hebben me overtuigd, gebouw Mooren wordt niet afgebroken, we gaan het restaureren.’

5. procedurisme
Om stoom af te blazen met procedurisme moet je een lange adem hebben. En ook juridische kennis. Beschik je over beide dan kan procedurisme uitermate effectief zijn. De Milieugroep Horst, Behoud De Parel en Werkgroep Kleefsedijk zijn drie voorbeelden van organisaties die met succesvol procedurisme heel wat landschappelijk en agrarisch onheil hebben weten te voorkomen. Maar helaas dan weer niet het grootste onheil van alle onheilen in dit opzicht: het Nieuw Gemengd Bedrijf.

6. wooisme (niet te verwarren met wokisme)
Wooisme is in feite een afgeleide vorm van procedurisme. Er is vanmiddag al veel over gezegd. Ik kan hier alleen maar aan toevoegen dat ik op 4 april van dit jaar zelf mijn allereerste Woo-verzoek ooit heb ingediend en dat nu, meer dan tien maanden verder, de stoom in steeds grotere hoeveelheden uit mijn oren komt. En dat ik steeds gefrustreerder raak door alle vertragingsacties van de gemeente.
Om toch stoom af te blazen heb ik nu een nieuw Woo-verzoek ingediend. Daarin verzoek ik de gemeente om openbaarmaking van alle stukken over mijn eigen Woo-verzoek. Met natuurlijk als groot risico dat ik daardoor alleen maar nog gefrustreerder raak.

7. wakeupcallisme
Wakeupcallisme is stoom afblazen door bestuurders en andere inwoners op meer of minder subtiele wijze bewust te maken van een misstand. Recente voorbeelden daarvan in Horst aan de Maas zijn straatnaambordenacties om aandacht te vragen voor de misdragingen van prins Bernhard en voor het feit dat in Horst aan de Maas nauwelijks straten naar een vrouw zijn vernoemd. Een ander voorbeeld is het regenboogzebrapad dat we enkele jaren geleden met een aantal mensen in de Loevestraat op de weg hebben geschilderd. Stuk voor stuk constructieve acties die ook nog mediageniek waren. Mede daardoor hebben die acties denk ik wel enig effect gehad.

8. demonstratisme
De demonstratie is een uiterst geschikt middel om stoom af te blazen. En soms heeft het ook nog effect. Vers in het geheugen ligt nog de Samenloop, precies een jaar geleden, bedoeld om de crisisnoodopvang in de Kasteelse Bossen voor Horst aan de Maas te behouden. Tweehonderd mensen liepen in de stromende regen van de Kasteelse Bossen naar het gemeentehuis. Mede daardoor ging de gemeenteraad overstag. Alleen de burgemeester bleef helaas ijzerenheinig ‘nee’ zeggen. Meer nog dan het hantekeningenlijstisme zorgt het demonstratisme denk ik voor een ik-ben-niet-de-enige-die-er-zo-over-denkt-gevoel en een samen-staan-we-sterk-gevoel.

9. graffitisme
Graffiti aanbrengen om stoom af te blazen is misschien niet heel erg constructief, maar in elk geval wel heel bevredigend en aandacht trekkend. ‘Gesontste regio bla bla’ stond er twee jaar geleden op een groot betonblok bij de rotonde Horsterweg-Aartserfweg. Heerlijk! Soms zou ik willen dat ik zelf wat meer bedreven was in graffiti aanbrengen. Ik sta nu pas op de onderste trede van het graffitisme: botanisch stoepkrijten. Dat kan inderdaad dus nog een stuk activistischer.

10. jekunternietaanontkomenisme
Jekunternietaanontkomenisme zijn acties bij en in het gemeentehuis waaraan bestuurders en gemeenteraadsleden niet kunnen ontkomen. Recente voorbeelden daarvan zijn een actie voor meer naar vrouwen vernoemde straatnamen en, twee jaar op rij, een actie die de gemeente ertoe moest bewegen om jaarlijks op Coming Out Day de regenboogvlag te hijsen. Verder herinner ik me ook nog vrij massale acties tegen de komst van een biomassacentrale aan de Schengweg en een protestactie van inwoners van Evertsoord tegen de geplande aanleg van grootschalige zonneweides in hun dorp. Die acties hebben niet allemaal tot concrete resultaten geleid, maar ze waren sowieso heel geschikt om stoom af te blazen, saamhorigheidsbevorderend en mediageniek. Bovendien droegen ze ertoe bij dat de kwestie waar het om ging op de kaart kwam te staan.

III – Praktijkoefening
Een stoomcursus stoom afblazen kan niet compleet zijn zonder een praktijkoefening stoom afblazen. Bij mij kwam laatst stoom uit de oren toen ik hoorde dat de gemeente op het onzalige idee is gekomen hier bij De Gortmeule de bouw van nog meer kassen toe te staan. Die kassen zouden dan het zicht op het Gortmeules Kruis en de monumentale eikenboom, dat toch al behoorlijk is aangetast,
compleet verpesten. Een uniek stukje Horster landschap dreigt daardoor zijn waarde te verliezen. Diverse mensen hebben al stoom afgeblazen door een bezwaarschrift in te dienen (procedurisme), maar er zijn ook in dit geval natuurlijk nog andere vormen denkbaar van constructief stoom afblazen. Daarom wil ik jullie uitnodigen om vijf minuten na te denken over één of meer andere mogelijke vormen van stoom afblazen als het gaat om het behoud van het landschap hier bij De Gortmeule.

IV – Uitwerking praktijkoefening
De praktijkoefening stoom afblazen leidde tot een groot aantal prachtige ideeën die zouden kunnen bijdragen aan behoud van het bedreigde stukje landschap bij de Gortmeule. Drie aanwezigen verklaarden zich bereid met de geopperde ideeën aan de slag te gaan en daarbij op een zeker moment ook andere op deze middag aanwezigen te betrekken.